« ایران »

ایران از نام قوم « آریـن » ها که نژاد آریایی داشتند گرفته شده است. در کتاب اوستا از ایران به نام آریانوودی هو ( سرزمین آریا ها و نجیب زادگان ) یاد شده است.
نام پرشیا یا پرس که باختریان به ایران داده اند از نام پارت های ( پارس ها ) اشکانی گرفته شده است.
دین ایرانیان پیش از اسلام :
در ایران با ستان ، پیش از زرتشت ، گویا مهر پرستی رواج داشته است ؛ همچنین پرستش دیگر پدیده های گیتی : ماه و ستاره و آتش .
در سنگی که در با ختر ایران بد ست آمده است و تاریخی به 1400 سال پیش از میلاد مسیح میرسد، پرستش عوامل طبیعی تا اندازه ای دانسته می شود.
با پیدا شدن زرتشت ( زرد هشت ) آیین یکتا پرستی ( پرستش اهورا مزدا ) میان ایرانیان رواج یا فت. مانی نیز با آمیختن آیین ایرانی و آیین مسیحی ؛ در سده سوم میلادی، آیین مانی را پایه نهاد که پیروانی پافت، و شاپور اول از پیروان « مانی » بود.
پیشوایان دینی ایران پیش از اسلام:
زرتشت ( زرد هشت ): برخی زادگاهش را خراسان، و پاره ای زادگاهش را آذربایجان دانسته اند. در باره سا ل زادنش هم روایت ها نا همساز است ؛ گروهی سال زاده شدن زرتشت را 1100 پیش از میلاد مسیح ، گروهی 2000 سال پیش از میلاد، و زرتشتیان 6000 سال پیش از میلاد دانسته اند.

مانی ( از سال 216 تا سال 315 میلادی ):
مانی پسر « فاتیک » در سال 216( یا؛215) در بین النهرین زاده شد. نخست دین « مفتسله » پذیرفت ولی چند زمانی دیگر کشف هایی کرد و خود را پیامبر نامید. شاپور پادشاه ساسانی به مانی گروید. ولی موبدان شاه را از مانی برگرداندند و مانی به هندوستا ن گریخت . در زمان یزدگرد ، مانی به ایران بازگشت؛ به دستور یزدگرد مانی را به موبدان سپردند و آنها مانی را سخت شکنجه دادند و کشتند .
مزدک : فرزند « همداوان » بود و در زمان غباد ، آئینی آورد که در حقیقت آئین « برابر شدن مردم  بود.